W związku z dynamicznym rozwojem technologicznym może wydawać się, że dostęp do kultury jest powszechny i nieograniczony. Jednak po dokładniejszym zbadaniu tego zjawiska okazuje się, że nie wszyscy mają równą możliwość korzystania z jej dobrodziejstw. Wiele miejsc i wydarzeń wciąż pozostaje niedostępnych dla osób z różnymi potrzebami. To właśnie z myślą o eliminacji tych barier powstała wrocławska Fundacja “Katarynka”, której działalność stanowi istotny krok ku bardziej inkluzywnej kulturze.
Fundacja „Katarynka”
Niepełnosprawność wielu ludziom jawi się przede wszystkim jako ograniczenie ruchowe. Zjawisko to jest jednak znacznie szersze. Obejmuje również dysfunkcje wzroku czy słuchu, a także ograniczenie w funkcjonowaniu intelektualnym. Fundacja “Katarynka” od 14 lat wspiera osoby z różnymi niepełnosprawnościami, a ponadto seniorów i osoby w kryzysie zdrowia psychicznego. Organizację tworzą osoby eksperckie do spraw dostępności oraz osoby z niepełnosprawnościami wzroku i słuchu.
O głównych obszarach działalności opowiedziała Alicja Regiewicz, która w organizacji pełni funkcję koordynatorki projektów i wolontariatu, a także jest redaktorką portalu filmowego dla osób niewidomych i niesłyszących o nazwie ADAPTER.
Rozwój audiodeskrypcji na przestrzeni lat
Audiodeskrypcja jest stosunkowo nowym zjawiskiem. Polega ona na przekładaniu treści wizualnych na język mówiony. Za jej pomocą opisuje się obrazy, filmy, przedstawienia teatralne, wydarzenia sportowe i inne zjawiska kulturowe. Wszystko po to, aby osoby niewidome i słabowidzące, którym percepcję wizualną zastępuje zmysł słuchu, mogły być odbiorcami różnych doświadczeń.
Za oficjalny początek audiodeskrypcji uznaje się przedstawienie z opisem dla niewidomych w teatrze Arena Stage w Waszyngtonie w 1981 roku. Do Polski dotarła ona w 2006 roku, choć sama technika opisu treści audiowizualnych dla osób z dysfunkcją wzroku była znana od lat 90. Wtedy na filmy z dodatkową ścieżką dźwiękową mówiło się “tyflofilmy” (od greckiego słowa typhlos oznaczającego “niewidomy”). Pomiędzy dialogami często stosowano stopklatki, aby na pewno zmieścić opis sceny.
Współczesna audiodeskrypcja, pozbawiona stopklatek i umiejętnie wpleciona między dialogami, zagościła po raz pierwszy na pokazie filmu “Świadek koronny” 17 września 2007 roku na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. W tym samym roku, 14 listopada, odbył się również pierwszy spektakl teatralny Białostockiego Teatru Lalek z audiodeskrypcją pt. “Jest królik na księżycu”.
Aktualnie coraz więcej instytucji kulturalnych (i nie tylko) otwiera się na stwarzanie przestrzeni bez barier. Do tej pory z wrocławską Fundacją „Katarynka” współpracę podjęły organizacje takie jak: Kino Nowe Horyzonty, Grupa Filmowa Darwin, Muzeum Powstania Warszawskiego i wiele innych muzeów, czy galerii sztuki. Znaczące osiągnięcie fundacji w zakresie audiodeskrypcji, jak i tłumaczenia na język migowy, stanowi stworzenie portalu ADAPTER. Jest to pierwszy w Polsce portal VOD z filmami dostosowanymi do potrzeb osób z niepełnosprawnościami wzroku i słuchu. Funkcjonuje on od 2014 roku, a miesięcznie przyciąga 30 tysięcy widzów. Działanie portalu ADAPTER przybliżyła nam jego redaktorka – Alicja Regiewicz.
Warto wspomnieć, że portal ADAPTER zrzesza wokół siebie nie tylko miłośników kina. Również fani muzyki mają okazję obcować z muzyką Ralpha Kamińskiego dzięki audiodeskrypcji i tłumaczeniu na język migowy piosenki “Pięć minut łez” oraz koncertu “Kosmiczne energie”. Dzięki współpracy z Sony Music podobna możliwość pojawi się również w związku z twórczością Dawida Podsiadło. Jedno jest pewne – przetłumaczenie słowa “małomiasteczkowy” na język migowy to nie lada wyzwanie.
„Katarynkowe” spacery
Fundacja „Katarynka”, wraz z Wydziałem Promocji i Turystyki Urzędu Miejskiego Wrocławia, zajmuje się również organizacją bezpłatnych spacerów ulicami miasta. Są one dedykowane szerokiemu audytorium – w zwiedzaniu miasta mogą wziąć udział nie tylko osoby z niepełnosprawnościami, ale wszyscy ci, którzy pragną poznawać rzeczywistość za pomocą różnych zmysłów. Są to wydarzenia niezwykle sensoryczne. Uczestnicy spacerów mogą dotykać wrocławskich krasnali, pomników, a także badać obiekty dużej architektury, wodząc palcami po ich powierzchni.
Przewodniczką oprowadzań jest Ewa Pluta – audiodeskryptorka współpracująca z Fundacją „Katarynka”, której eksperckie opisy pozwalają na poznawanie świata oczami wyobraźni. Ponadto, jako historyczka sztuki, odkrywa przed uczestnikami dzieje Wrocławia i wzbogaca ich wiedzę na temat lokalnej historii i społeczeństwa.
W zeszłym roku uczestnicy mieli okazję spacerować szlakiem dzielnicy Krzyki, podziwiać nadodrzańskie perły architektury czy spotkać czarownicę czyhającą w zakamarkach ulicy Szewskiej. Spacery umożliwiły odkrywanie Wrocławia nie tylko osobom z dysfunkcjami wzroku – dzięki tłumaczeniu na język migowy i zapewnieniu pętli indukcyjnych, uczestnikami mogły zostać również osoby z niepełnosprawnością słuchu.
W kryzysie zdrowia psychicznego
Osoby z niepełnosprawnościami niejednokrotnie doświadczają marginalizacji z powodu swoich ograniczeń i trudności w wykonywaniu codziennych czynności. Zależność od innych osób w podstawowych działaniach, takich jak ubieranie się, jedzenie czy przemieszczanie się, może prowadzić do obniżenia samooceny i poczucia skuteczności. Z tego względu tak ważne jest podjęcie rehabilitacji zmierzającej do zdobycia przynajmniej częściowej samodzielności. Nastąpić to może na przykład na drodze terapii zajęciowej, której ideę przybliżyła pedagożka specjalna Natalia Madeyska.
Psycholog Lena Zielska z Biura ds. Zdrowia i Osób z Niepełnosprawnością Uniwersytetu SWPS opisała wzajemną zależność między depresją a niepełnosprawnością. Depresja stanowi bowiem czynnik ryzyka dla niepełnosprawności, a niepełnosprawność może przyczynić się do wystąpienia depresji. W porównaniu z ogółem społeczeństwa, osoby z niepełnosprawnością, według amerykańskiego Ministerstwa Zdrowia i Pomocy Humanitarnej, są przynajmniej trzykrotnie bardziej podatne na wystąpienie tej choroby.
Myśląc o dostępności, należy patrzeć szeroko. Fundacja “Katarynka” dostrzega złożoność czynników wykluczenia społecznego i reaguje na nie. Otwiera się również na osoby, które z różnych powodów doświadczają kryzysu zdrowia psychicznego. Przejawem tego jest publikacja internetowa “Poradnik. Odbiorca kultury w kryzysie zdrowia psychicznego”, pisana głównie z myślą o instytucjach kultury, lecz skierowana tak naprawdę do każdego, kogo interesuje zagadnienie dostępności.
Gdzie można znaleźć fundację „Katarynka”?
Jeśli pragniesz być na bieżąco z działalnością i wydarzeniami kulturalnymi fundacji, zapoznaj się z poniższymi stronami internetowymi:
- www.fundacjakatarynka.pl – strona fundacji, z której dowiesz się o głównych obszarach działalności organizacji i przeczytasz o pracujących w niej osobach. Odnajdziesz tam również ważne publikacje Fundacji “Katarynka” na temat zwiększania dostępności.
- www.adapter.pl – portal, na którym możesz oglądać filmy dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami wzroku i słuchu.
- www.kulturadlawszystkich.pl – strona, dzięki której będziesz na bieżąco z wydarzeniami kulturalnymi organizowanymi przez Fundację “Katarynka”.
Skład redakcji
Wiktoria Kitala – redakcja tekstu, montaż audio
Judyta Madeyska – korekta tekstu
Olha Piven – operatorka kamery
Aleksander Grzechca – montaż video
Krzysztof Dykiel – oprawa graficzna
Źródła
- www.fundacjakatarynka.pl
- https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/18296-depresja-a-niepelnosprawnosc
- https://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/1967629